Corazzi Antonio (1792–1877), architekt, ur, 17 XII w Livorno. Twórczość jego najściślej związana jest z Warszawą, gdzie wybudował około pół setki gmachów, w tej liczbie kilka monumentalnych, najpełniej reprezentujących klasycystyczną architekturę doby Królestwa Kongresowego. – C. był wychowankiem Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, a nauczycielami jego byli Gaspero Padetti i Giuseppe del Rosso. W rok po wstąpieniu do akademii (1811) otrzymał drugą nagrodę na konkursie na temat »rysunek projektu budynku«, a w cztery lata później przystąpił do konkursu na temat »kościół metropolitalny«. Opinie jurorów o pracy były bardzo rozbieżne, tak że tym razem nagrody nie otrzymał, jednak w opiniach tych można znaleźć charakterystyczne uwagi, które powtarzają się później przy ocenie jego prac wykonanych w Warszawie. Polecony przez rząd toskański, na skutek prośby Staszica zjechał w r. 1818 do Warszawy, gdzie przebywał lat 27. Zajmował stanowisko generalnego budowniczego Komisji Spraw Wewnętrznych oraz pierwszego członka Rady Architektonicznej. Prace jego, wykonywane przeważnie samodzielnie lub pod jego kierunkiem, zaważyły na rozwoju ówczesnej architektury polskiej, której przewodniczył z racji swego talentu oraz zajmowanego urzędu. Żadne inne miasto polskie nie może poszczycić się architektem, który by jakością i ilością projektowanych i wybudowanych gmachów dorównał Corazziemu. Po powrocie do Florencji w r. 1846 nic już tam prawie nie tworzył. W ojczyźnie swej był raczej tylko honorowanym akademikiem. Tytuł honorowego akademika otrzymał już w r. 1826 od Akademii Sztuk Pięknych w Bolonii, w r. 1847 powołany był na członka akademika oraz profesora Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, a dwa lata później Akademii w Perugii. W archiwum Akademii florenckiej znajduje się wykaz 48 budynków, wykonanych przez C-go lub pod jego kierunkiem w Warszawie w l. 1819–1846. Rodowodu twórczości C-go należy szukać u północno-włoskich klasycystów z końca w. XVIII i pocz. XIX (Pienuarini, Vanvitelli, Maffei, Niccolini), którzy łączyli palladianizm z akademizmem francuskim. Pierwszym gmachem, wystawionym przez C-go w Warszawie, był pałac Staszica (1820), będący poniekąd wstępem do jego nieco późniejszych monumentalnych budowli. Trzy wielkie gmachy przy placu Bankowym: Bank Polski, Komisja Przychodów i Skarbu wraz z tzw. pałacem ministra Lubeckiego, wystawione w l. 1824–6, oraz Teatr Wielki (ukończony w r. 1833), stanowiące architektoniczną a nawet urbanistyczną chlubę stolicy, wysuwają C-go do rzędu największej miary klasycystów w. XIX. Z wyjątkiem pałacu ministra Lubeckiego, gdzie C. operuje formami cinquecenta, we wszystkich innych budowlach o zakroju monumentalnym stosuje on rozrzutnie frontony i portyki kolumnowe, co nie zawsze znajdowało pochwałę u współczesnych. Tak np. S. Ciampi zarzucał mu, iż nie uwzględnił warunków klimatycznych i że pod tym względem ustępuje Marconiemu. Pomimo wyraźnego akademizmu architektura C-go nigdy nie jest sucha i zdawkowa. Operuje znakomicie stosunkami brył i akcentem monumentalności, przy czym w planach szczęśliwie rozwiązuje nowe naówczas zagadnienia budowy gmachów użyteczności publicznej (teatr, bank, urzędy, mennica itp.). Florenckość C-go nie polega na wzorach włoskich, lecz na plastyczności, rzeźbiarskim wyczuciu efektów światłocienia oraz rysunku szczegółów. Cechy te stanowią też jego rolę jako wychowawcy klasycystów warszawskich. Zmarł we Florencji 28 IV 1877.
Biegański P., Antoni Corazzi w Akademii Sztuk Pięknych we Florencji, »Biuletyn Historii Sztuki i Kultury« 1935, nr 1; tenże, Twórczość Antoniego Corazziego w świetle dokumentów florenckich, tamże 1936, nr 4; Łoza St., Słownik Architektów; Ciampi Sebastiano, Viaggio in Polonia, Firenze 1830.
Antoni Lauterbach